Gemeente Utrecht stopt subsidie voor fietsinfrastructuur na corruptieonderzoek

Wat begon als een eenvoudige evaluatie van fietspaden, ontrafelde een systeem van misbruik dat honderden miljoenen euro’s kostte: de gemeente Utrecht heeft op 12 april 2024 de subsidie voor fietsinfrastructuur tijdelijk stilgelegd, na een diepgaand corruptieonderzoek dat drie ingenieurs en twee adviseurs aanwezig had bij het verdwijnen van €18,7 miljoen aan overheidsmiddelen. Het is de grootste financieringscrisis in de geschiedenis van de Nederlandse fietspolitiek.

Hoe een fietspad een corruptiescandaal opleverde

Het verhaal begon in 2021, toen de gemeente Utrecht een nieuwe cyclus van fietsinfrastructuurfinanciering lanceerde — onder de noemer ‘Fietsen voor de Toekomst’. Doel: 300 kilometer nieuwe fietspaden, veilige kruispunten en elektrische fietsenstallingen. Maar de projecten liepen steeds verder uit de hand. Kosten verdubbelden, deadlines werden verlegd, en sommige paden leidden naar niets — of naar parkeerplaatsen. Toen een lokale journalist een foto publiceerde van een nieuw fietspad dat plotseling eindigde bij een bos, begon de schaal te draaien.

Het openbaar ministerie werd ingeschakeld. Het onderzoek, geleid door de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst, toonde aan dat contracten waren toegewezen aan bedrijven met verbonden directeuren. Een ingenieur uit Nieuwegein had drie verschillende bedrijven geregistreerd, allemaal met dezelfde postbus en dezelfde bankrekening. De geldstromen liepen via offshore rekeningen in de Kanaaleilanden. En de gemeente? Ze tekende handtekeningen zonder controles. "Het was niet onoplettendheid," zei een bron binnen het onderzoeksteam. "Het was een systeem. Zij wisten wat ze deden."

Wie is betrokken — en wat gebeurt er nu?

Drie personen zijn gearresteerd: Wouter van Dijk, voormalig hoofd infrastructuur bij de gemeente; Marjolein de Vries, een adviseur die contracten beoordeelde; en Jan-Peter Bos, directeur van een constructiebedrijf dat in slechts acht maanden €9,2 miljoen aan opdrachten kreeg — zonder enige openbare tender. Twee andere adviseurs zijn onder verdenking, maar nog niet aangehouden.

De gemeente heeft nu alle nieuwe contracten opgeschort. Zelfs projecten die al waren goedgekeurd, zoals de fietsbrug over de Utrechtse Kanaalweg, liggen stil. De raad is in noodgevallen, want de fietsers wachten. "We hebben een jaar lang geen nieuwe veilige kruispunten gekregen," zegt Anouk van der Meer, woordvoerder van de Utrechtse Fietsersbond. "En nu zitten we met een gat in de planning dat we niet kunnen dichten."

De impact op fietsers en de stad

Utrecht is de fietsstad van Nederland. Meer dan 52% van alle dagelijkse reizen gebeurt per fiets — een record. Maar de kwaliteit van de infrastructuur daalde de afgelopen drie jaar met 18%, volgens een rapport van de Fietsersbond. Nu, met de subsidie stilgelegd, lopen de risico’s op: meer onveilige kruispunten, meer ongevallen, meer frustratie.

De gemeente had ooit een ambitie: de eerste ‘fietsvrije stad’ worden — geen auto’s in het centrum, alleen fietsen, lopen, openbaar vervoer. Maar nu, met de financiering weg, lijkt dat doel ver weg. "Het is niet alleen over geld," zegt stadsplanter Linda Kort. "Het is over vertrouwen. Als burgers zien dat hun belastinggeld wordt gestolen voor fietspaden die nergens heen leiden, dan verliezen ze hun vertrouwen in de overheid. En dat is moeilijker te herstellen dan een asfaltlaag."

Wat komt er nu?

De gemeente Utrecht werkt aan een herstructurering. Een nieuw onafhankelijk comité, bestaande uit oud-rechters en onafhankelijke ingenieurs, zal binnen drie weken een plan voorleggen. De Europese Commissie heeft al aangegeven dat ze mogelijk een EU-subsidie kunnen vrijmaken — maar alleen als er een volledig nieuw controlesysteem komt. Er zijn ook gesprekken met de provincie Utrecht over een tijdelijke noodfonds, maar die zijn nog in de kinderschoenen.

De eerste concrete stappen: alle bestaande contracten worden opnieuw getoetst, en alle bedrijven die in de afgelopen vijf jaar subsidies hebben ontvangen, moeten een verklaring indienen over hun financiële transacties. Wie niet meewerkt, krijgt een boete van maximaal 200% van het ontvangen bedrag. "We gaan niet terug naar het oude systeem," zei burgemeester Jeroen Dijsselbloem in een persconferentie. "We bouwen iets nieuws. Zonder corruptie. Zonder gaten."

De geschiedenis van fietsgeld in Utrecht

Dit is niet de eerste keer dat geld verloren gaat. In 2017 verdween €3,1 miljoen uit een vergelijkbaar project in de wijk Kanaleneiland — maar toen werd het afgedaan als administratief gebrek. In 2020 kreeg de gemeente €120 miljoen van de overheid voor een groot herstelplan. Dat bedrag werd gebruikt voor 112 kilometer paden — maar 37 kilometer daarvan was al verouderd of ondergronds. De inspectie van de Rijkswaterstaat had er destijds op gewezen, maar niemand luisterde.

Deze keer is het anders. De media zijn er. De burger is er. En de politie ook. De Utrechtse fietsers, die elke dag door de straten rijden, zijn niet langer passieve toeschouwers. Ze vragen: waar is het geld gebleven? En wie zal het terugbetalen?